Bu yılki atölye çalışmasında, gitgide yaygınlaşan ve derinleşen felsefi bilinç kuramlarının müzakeresini yapmayı hedefliyoruz. Bilindiği üzere klasik dönemden aşina olduğumuz “bedenden bağımsız bir ruh var mıdır” sorusu, artık metafizik bir problem olarak ya da metafizikle ilgili tartışmalar bağlamında değil, natüralizm içinde “bilinçli bir canlı olmak nedir” şeklinde sorulmaktadır. Başka bir deyişle, öncesinde insanın bedene indirgenemeyecek yanı asıl kabul edilir ve tecrübesi bu temelde açıklanırken, şimdi insanın fiziksel/biyolojik yanı asıl kabul edilmekte ve bilinç bu temelde açıklanmaya çalışılmaktadır. Bu dönüşümde başta beyin görüntüleme yöntemleri gibi nörobiyolojik çalışmaların geliştirilmesi oldukça etkili olmuştur. Bu çalışmalar ışığında günümüzde bilinç konusu yeniden düşünülmekte ve konu başlıca şu sorular etrafında ele alınmaktadır: Bilinç parçalarına ayrılabilir mi? Ölçülebilir mi? Bilincin doğal bir açıklaması olabilir mi? Bilinci neden-sonuç ilişkileri ile anlayabilir miyiz? Bilincin doğal açıklamasını zorlaştıran problemlerin başında ise, öznel tecrübenin ortaya çıkışı vardır. Yani insan yalnızca tecrübeye sahip olan değil, tecrübeye öznel olarak sahip olan canlıdır. Öznel tecrübeler ise ölçüme konu olmamaktadır. Dolayısıyla “bilincin parçalarına indirgenemez bir yanı var mıdır” sorusu hala geçerliliğini korumaktadır. Bu bakımdan elde edilen bulguların problemle nasıl ilişkilendirildiğini veya ne anlama geldiğini anlamada felsefe devre girmektedir. Son yüzyılda yukarıda bahsi geçen sorulara cevap arayan farklı felsefi kuramlar ortaya çıkmıştır. Bunların başlıcaları şunlardır: Çoklu tasarım kuramı, biyolojik doğalcılık, dışsalcı temsilcilik, nörofenomenoloji, doğalcı ikicilik, öznelliğin benlik modeli, uzay-zamansal bilinç kuramı vb.
Bilinç konusu, din ve ahlak alanlarını yakından ilgilendirmektedir. Zira insan tecrübesinin sınırları ve eyleminin ilkeleri insanın nasıl bir canlı olduğu veya bedeni aşan bir yönünün olup olmadığı ile yakından ilgilidir. Dolayısıyla bahsi geçen bilinç kuramlarının, yapay zeka konularıyla da ilgili olarak artan hakimiyeti hesaba katıldığında, insan tecrübesi için sundukları modelleri ele almak gerekmektedir.
Bu bağlamda atölye çalışmasında şu soruların cevapları aranacaktır:
-
Ele alınan kuramların temel iddiaları nedir?
-
Bu iddiaların gerekçeleri nelerdir?
-
Kuramlar tutarlı ve/ya geçerli midir?
-
Kuramların güçlü ve zayıf yönleri nelerdir?
-
Kuramların başlıca eleştirileri nelerdir?
-
Kuramların bilinçle ilgili açıklama getiremediği bir konu var mıdır?
-
Bu bağlamda kuramlara yöneltilebilecek temel eleştiriler nelerdir?
-
Bu kuramların dini ve ahlaki sonuçları nelerdir?
